ویراستیار: پاسدار زبان فارسی
در نوشته پیشرو سعی خواهیم کرد ضمن معرفی و آشنایی با امکانات نرم‌افزار ویراستیار به معرفی مختصر دیگر ابزارهای مربوط به خط و زبان فارسی برای گسترش استفاده درست از زبان فارسی(به‌خصوص در فضای مجازی) بپردازیم.
اگر دست‌به‌قلم باشید و ابزار نوشتنتان هم نرم‌افزار واژه‌پرداز ورد باشد، حتماً بارها خستگی مرور چندباره‌ی متن برای یافتن غلط‌های املایی و جابجایی کلمات و نشانه‌گذاری‌های اشتباه را تجربه کرده‌اید. به‌خصوص اگر مشغول تدوین متن طولانی پایان‌نامه یا مقاله‌تان باشید که حتی اشتباهات کوچک هم هزینه‌های بسیاری در بر خواهد داشت. نرم‌افزار ورد به‌طور پیش‌فرض برای برخی زبان‌ها سامانه غلط‌یابی را ارائه داده است که از گزینه language در خش review در دسترس است. اما متأسفانه فارسی‌زبان‌ها هنوز از این امکان بی‌بهره‌اند.
ویراستیار همان نرم‌افزاری است که به کمک کاربران فارسی‌زبان می‌آید. این نرم‌افزار که توسط شورای عالی اطلاع‌رسانی به زبان C# و در سکوی رایانش(platform) .Net تهیه‌شده است.
ویراستیار در معرفی خود می‌نویسد:
ویراستیار یک افزونه‌ی رایگان و متن‌باز برای مایکروسافت وُرد است که جهت تسهیل در تصحیح و ویرایش متون فارسی طراحی‌شده است. از قابلیت‌های ویراستیار می‌توان به اصلاح خطاهای املایی و علائم نگارشی، استانداردسازی متون و نویسه‌های فارسی، تبدیل پینگلیش به فارسی، و مبدل تقویم و اعداد اشاره کرد.(توضیحات بیشتر)
بعد از نصب کردن ویراستیار، یک تب به نرم‌افزار ورد شما به همین نام اضافه می‌شود که از طریق آن گزینه‌های مختلفی در دسترس است:
۱. در بخش پیش‌پردازش با سه گزینه نویسه‌ها، دستور خط و نشانه‌گذاری روبه‌رو هستیم. در راهنمای ویراستیار برای بخش پیش‌پردازش آمده است:
دستورهای «پیش‌پردازش» بدون دخالت شما و به‌صورت خودکار بر کل متن اعمال می‌شود زیرا این دستورها اصلاحات صوری متن را انجام می‌دهد؛ مثلاً، استانداردسازی حروف، اصلاح ارقام عربی به فارسی، اصلاح شبه‌فاصله، اصلاح حرکت‌گذاری، اصلاح برخی پیشوندها و پسوندها و اصلاح بعضی علائم سجاوندی یا همان نشانه‌گذاری.
۲. در بخش پردازش هم دو مورد ویراستیاری و نشانه‌گذاری روبه‌رو هستیم. برای من پرکاربردترین قابلیت نرم‌افزار ویراستیار، ویراستیاری آن است. ازجمله مهم‌ترین وظایف این بخش می‌توان به اصلاح غلط‌های املایی،اصلاح نیم‌فاصله‌های رعایت نشده، پیشنهاد معادل فارسی کلمات غیرفارسی ارائه‌شده، تصحیح ء به ی و ... اشاره کرد است. در توضیح بخش پردازش آمده است:
اما دستورهای «پردازش» به تشخیص و گزینش شما متن را تغییر می‌دهد زیرا اصلاحات این بخش دقیق‌تر از پیش‌پردازش است و بنابراین به نظارت کاربر نیاز دارد؛ مثلاً، اصلاح املایی، پیشنهادهای واژه‌ای و ویرایشی و اصلاح دقیق‌تر نشانه‌گذاری.
همچنین، باید توجه کرد که «پیش‌پردازشِ نویسه‌ها» معادلی بین دستورهای «پردازش» ندارد و نباید گمان کنید که «پردازش» متن شمارا از «پیش‌پردازشِ نویسه‌ها» بی‌نیاز می‌کند.
۳. اعداد: در این بخش امکان تصحیح اعداد عربی و انگلیسی و همچنین تصحیح تاریخ‌های درج‌شده در متن وجود دارد.
۴. ویراستیار: این بخش هم شامل دو بخش راهنما و تنظیمات است. در قسمت راهنما توضیح خوب و واضحی برای شیوه کار نرم‌افزار و شیوه کار با آن ارائه‌شده است که مطالعه آن پیش از استفاده خالی از لطف نیست. همچنین تنظیمات خوب این نرم‌افزار که می‌تواند بر اساس معیارهای شما تنظیم شود. در بخش تنظیمات شما میتوانید میانبرهای لازم را تعریف کنید، برخی واژه‌ها از پردازش نرم‌افزار خارج کنید، داده‌های نرم‌افزار را مدیریت کنید،تنظیمات نویسه‌ها را انجام دهید و ... .
برای مشاهده امکانات کامل این نرم‌افزار به صفحه (قابلیت‌های ویراستیار) مراجعه کنید.
نسخه سوم نرم‌افزار ویراستیار که با تغییراتی هم همراه بوده است از پایگاه اینترنتی این نرم‌افزار به نشانی virastyar.ir به‌رایگان قابل دریافت و استفاده است. همچنین در بخش اطلاعات محصول و زیرمجموعه‌های آن اطلاعاتی جامعی برای شیوه استفاده از نرم‌افزار به همراه اطلاعات و ویژگی‌های فنی آن ارائه‌شده است. لازم به ذکر است که نرم‌افزار ویراستیار به‌صورت متن‌باز ارائه‌شده و کد منبع آن در SourceForge در دسترس است.
در پایگاه اینترنتی این نرم‌افزار هم اطلاعات جامع و کامل با دسترسی مناسب و کاربرپسند ارائه‌شده است که می‌تواند عموم نیازهای مخاطبین را برطرف نماید. البته بخش پرسش‌های متداول نیاز به بازبینی و به‌روزرسانی جدی دارد.
موارد مفید در پایگاه اینترنتی ویراستیار:
- صفحه اصلی نرم‌افزار ویراستیار
- دریافت ویراستیار از SourceForge
- قابلیت‌های ویراستیار
- پرسش‌های متداول
- رابط توسعه
همچنین یک نسخه برخط(ویراست‌لایو) هم ارائه‌شده که امکانات نرم‌افزار را برای کاربران برخط ارائه می‌دهد. اگر از واژه‌پردازی غیر از ورد و سیستم‌عاملی غیر از ویندوز استفاده می‌کنید، این نسخه از نرم‌افزار می‌تواند برای شما مفید باشد.
دیگر ابزارهای برخط زبان و ادبیات و خط فارسی که در پایگاه اینترنتی ویراستیار معرفی‌شده است به نقل زیر است:
1. خطایاب املایی ویرا
خطایاب املایی یکی از پرکاربردترین محصولات جانبی مورداستفاده در انواع نرم‌افزارهای نشر رومیزی و حرفه‌ای است. به‌صورت عمومی خطایاب نرم‌افزاری است که کلمات موجود در متن را ازنظر املای صحیح ارزیابی کرده و چنانچه کلمه‌ای را غلط ارزیابی کند این کلمه را به همراه فهرستی از کلمات پیشنهادی بازمی‌گرداند.
2. ویراسباز
ویراسباز یک ویرایشگر برخط (آنلاین) و رایگان فارسی است. متن را در بخش بالایی بنویسید، پس از فشار دادن دکمهٔ «ویرایش کن!» ویراسباز آن را از نظر دستور خط فارسی و اصول تایپ فارسی ویرایش می‌کند و در بخش پایینی نمایش می‌دهد. همچنین میتوانید چگونگی ویرایش‌ها را با استفاده از زبانهٔ تنظیمات، تغییر دهید.
3. وارسیگر فارسی(وفا)
وارسیگر وفا خطاهای تایپی شمارا تشخیص داده و معادل صحیح کلمه را به شما نشان می‌دهد.
این نرم‌افزار محصول موسسه تحقیقات ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران بوده و با همکاری آزمایشگاه پردازش زبان طبیعی (دانشکده برق و کامپیوتر) دانشگاه تهران به انجام رسیده است.
وارسیگر وفا به صورت افزونه بر روی Microsoft Word نصب می‌شود. این خطایاب قابلیت تشخیص خطاهای لغوی، دستور زبانی و معنایی را داراست.
4. کتابخانه‌ی ویراستیار
کتاب‌خانه به زبان روبی که برای اصلاح متون فارسی تولیدشده است.
5. اعتبارسنج صفحات وب فارسی
در توضیح این ابزار در ویراستیار نقل‌شده است:
با استفاده از این ابزار میتوانید صفحات وب را از نظر کاربرد صحیح زبان فارسی بررسی کنید.
اما پایگاه اینترنتی این نرم‌افزار حال خوبی ندارد.
6. دیگر محصول مهم کارگروه خط و زبان فارسی شورای عالی اطلاع‌رسانی ارائه ۳۹ فونت استاندارد فارسی برای استفاده در محیط‌های مختلف نوشتاری است.
برای ارتباط با گروه ویراستیار میتوانید از پایگاه اینترنتی این نرم‌افزار، گروه این نرم‌افزار در گوگل یا صفحه فیس‌بوک آن‌ها بهره ببرید.
به نظر می‌رسد نرم‌افزار ویراستیار در نوع خود از بهترین کارهای انجام‌شده هم در حوزه حفاظت از خط و زبان فارسی و هم در حوزه فضای مجازی و فناوری‌های نوین است که خود نشان از توان بالای داخلی برای دست یافتن به استقلال در زمینه‌های مختلف دارد.
زبان فارسی یکی از مهم‌ترین ارکان امنیت ملی و هویت ملی ماست که با به خطر افتادن آن، امنیت و هویت ما به خطر می‌افتد. لذا نباید از هیچ تلاشی برای حفظ زبان فارسی دریغ کرد. به‌خصوص با گسترش ادبیات سطح پایین در شبکه‌های اجتماعی مجازی که می‌تواند در بلندمدت سطح درک عمومی مردم از زبان فارسی سره را به‌شدت کاهش داده و به یک مخاطره جدی تبدیل شود. لازم است علاوه بر تولید این‌گونه نرم‌افزارها،تبلیغات لازم برای استفاده و به‌کارگیری آن‌ها توسط جامعه هدف صورت گیرد و تولیدکنندگان با عزم جدی نرم‌افزار را بهبود ببخشند. هرچند نرم‌افزار ویراستیار کار ارزشمندی است،لکن باید پا را فراتر گذاشت و به‌جای یک افزونه برای نرم‌افزار ورد، واژه‌پردازی اصالتاً فارسی برای رقابت با ورد تهیه کرد. مطلبی که توسط یکی از کاربران ویراستیار در پایگاه اینترنتی آن درج‌شده و پاسخ جالب ویراستیار را به دنبال داشته است:برای نمایش بزرگتر، روی تصویر تقه بزنید.
بهتر است سیاست‌گذاران این حوزه در شورای عالی اطلاع‌رسانی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و همچنین شورای عالی فضای مجازی با در پیش گرفتن روند یک سیاست‌گذاری فعال و تأمین هزینه‌های موردنیاز برای اجرای پروژه‌ها، فعالیت جدی‌تری را در حوزه صیانت از خط و زبان فارسی بردارند و از رویکرد منفعلانه و سلبی دوری کنند.
پ.ن۱: از آن دو نفری که در نظرشان سراغ این مطلب را گرفته بودند عذرخواهم، نوشتن زمان‌بر است و زمان هم کم است...
پ.ن۲: این نوشته با ویراستیار بررسی شده است.
